Uluslararası Ticareti Etkileyen Ulusal Unsurlardan; Ödemeler Dengesi
Bekir ÖZBULUT
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
GİRİŞ
1. Ödemeler Dengesinin Tanımı : ………………. 3
2. Ödemeler Dengesinin Alt Hesaplar : ………………. 4
2.1. Cari İşlemler Hesabı : ………………. 4
2.1.1.Mal Ticareti : ………………. 5
2.1.2.Hizmet ticareti : ………………. 5
2.1.3.Karşılıksız Transferler : ………………. 6
2.2.Sermaye Hesabı : ………………. 8
2.3. Resmi Rezerv Değişmeleri Hesabı : ………………. 11
2.4.istatistiksel Farklar Hesabı : ………………. 12
3. Ödemeler Dengesi Tablosunun Yorumu : ………………. 12
3.1.Cari İşlemler Dengesinin Anlamı : ………………. 13
3.2.Sermaye Dengesinin Anlamı : ………………. 14
4. Cari Açık İle Dış Ticaret Arasındaki İlişki : ………………. 15
5. Cari açığın Kısa Ve Uzun Vadede dış ticaret
ve ekonomi üzerindeki etkileri : ………………. 16
Sonuç : ………………. 18
Kaynakça
GİRİŞ
Uluslararası Dış Ticaret literatüründe ve uygulamalarında uzun yıllardır incelenen ödemeler dengesi sorunu ülkelerin izlemek zorunda oldukları iktisat politikaları açısından üzerinde önemle durulan bir konudur. Ülkelerin uluslararası ekonomik ve mali alandaki itibarının bir değerlendirmesi olarak ele alınan ödemeler dengesi bugün gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere tüm ülkelerin dış ülkelerle olan ilişkilerinde önemli bir ekonomik bir göstergesidir. Ayrıca Dünya Bankası ve IMF gibi kuruluşlar kredi için başvuran ülkelerin ödemeler dengesi yapısı üzerinde de titizlikle durmaktadır.
Çalışmanın birinci bölümde ödemeler dengesinin tanımı, kapsamı, temel hesap gruplarını ele alırken ikinci bölümde ödemeler dengesinin yorumlanması, üçüncü bölümde Türkiye ödemeler dengesinin incelenmesine, dördüncü bölümde cari açık ile dış ticaret açığı ilişkisine, son bölümde ise cari açığın kısa ve uzun vadede dış ticaret ve ekonomi üzerindeki etkisine yer verilmiştir. Ülkelerin dış dengeyi sağlamada üzerinde hassasiyetle durdukları ödemeler dengesi sorunuyla ilgili olarak bu çalışmanın sonuç kısmında da konunun bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
ÖDEMELER DENGESİNİN TANIMI
Ödemeler dengesinin çeşitli tanımları:
“Bir ülkedeki yerleşik kişilerin belirli bir dönem içerisinde yabancı ülkedeki yerleşik kişilerle yaptıkları tüm ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik bir kayıt”(1) şeklinde tanımlanabilir. Ödemeler Dengesi IMF’nin tanımına göre ise “Belli bir süre içinde ülkenin yerlileri ile yabancıları arasında meydana gelen ekonomik akımlara bağlı değerlerin, transfer ödemelerinin ve rezervlerde meydana gelen değişiklerin, sistematik ve muhasebe kayıtlarına uygun tespit edildiği istatistiki bir belgedir”(2).
Ödemeler dengesinin amacı, ulusal gelir muhasebe sistemi içerisinde bir ülkenin diğer ülkelerle yaptığı ekonomik işlemlerin bir özetini sunmaktır. Yani ödemeler dengesi aynı zamanda ülkenin ekonomik durum değerlendirmesinin yapılabileceği kar-zarar tablosuna benzetilir. Bir ülkenin dış ilişkilerinde yaptığı her türlü ekonomik işlemler ödemeler dengesine çift kayıtla muhasebeleştirilir. Kısaca ödemeler dengesine işlemleri 2 temel grupta kaydedilir.Bunlar Otonom ve Denkleştirici nitelik taşır.Otonom kalemler amaç olarak ödemeler dengesini denkleştirme amacı taşımayan ve ekonominin yerlileri ile yabancıları arasında oluşan ekonomik akımlara bağlı değerlerin bir araya getirildiği kalemlerdir.Denkleştirici kalemler ise bir ülkenin ödemeler dengesini, diğer ülkelerin ödemeler dengelerine karşı açık veya fazla verdiren diğer bütün kalemler toplamından oluşur.(3)
Ödemeler dengesi muhasebe anlamındaki bilanço kavramından farklıdır. Çünkü ödemeler dengesi muhasebe anlamında daima denk olmasına rağmen, gerçekte ise söz konusu bu eşitlik ödemeler dengesinin ekonomik anlamda her zaman dengede olduğu anlamına gelmez. Kısacası ödemeler dengesi ülkenin belli bir andaki borç ve alacaklarını değil, ülkenin bir yıl içerisinde diğer ülkelerle yapmış olduğu işlemlerin ne yönde değiştiğini gösterir.
Ödemeler dengesinin ayırt edici özelliği ekonomik ilişkilerin yurtiçinde yerleşiklerle yurtdışında yerleşikler arasında olmasıdır. Burada milliyet önemli olmadığı gibi ekonomik ilişkinin mutlaka yabancı para cinsinden yapılması da gerekmez. Türkiye’de yerleşik yabancı ortaklı bir firmayla Almanya’da oturan bir Türk’ün yaptığı ekonomik faaliyet ödemeler dengesinin konusudur. Aynı şekilde ,yurtiçinde yerleşik bir Türk firmasıyla yurtdışında yerleşik bir Türk firmasının Türk para cinsinden yaptığı ekonomik faaliyet de ödemeler dengesinin konusudur.Önemli olan adrestir.Milliyet ve para cinsi önemli değildir.(4)
Bir bakıma ödemeler dengesini devlet bütçesine ya da bir şirketin gelir-gider hesaplarına benzetebiliriz. Bütçe ya da gelir-gider tablosundaki gelir ve harcama kalemleri, ödemeler dengesinde, yurtiçinde yerleşiklerin yurtdışındaki yerleşiklerden mal ve hizmet satışları karşılığı elde ettiği gelirler ile yurtiçinde yerleşiklerin yurtdışındaki yerleşiklerden aldığı mal ve hizmetler karşılığı yaptığı ödemelere benzer.
2.ÖDEMELER DENGESİNİN ALT HESAPLARI
Uluslararası ekonomik işlemler ödemeler bilançosuna gelişi güzel değil,birbirlerine olan benzerlikleri ve ekonomik etkilerine göre gruplandırılmış olarak kaydedilirler.Bu temel hesap grupları şunlardır: Cari işlemler hesabı,sermaye hesabı ve resmi rezervler hesabı.Birde kayıtlardaki eksik yada fazlaları denkleştirmek amacıyla kullanılan, tek kalem durumundaki istatistik farklar hesabı vardır.
2.1.Cari İşlemler Hesabı
Ülkenin uluslararası ekonomik işlemlerden çok önemli bir grubu cari işlemler hesabı (current transactions account)’na kaydedilir.Bu hesap aynı zamanda ülke milli hasılasının bir bölümünü oluşturur.
2.1.1. Mal Ticareti
Cari işlemler hesabına giren işlemlerin bir bölümü mal ticaretini kapsar.Bunlar mal ihracatı ile mal ithalatıdır.Çoğu ülkeler için dış ekonomik ilişkiler arasında en önemli yeri tutan bunlardır.İhracat alacaklı,ithalat ise borçlu bir işlemdir.Mal ihracatı ile mal ithalatının oluşturduğu farka “ dış ticaret bilançosu” (foreing trade balance) adı verilir.Bu kavram,genel ödemeler bilançosu kavramıyla karıştırılmamalıdır.Dış ticaret bilançosu, genellikle ekonomideki uzun dönemli yapısal değişmelerin, ya da rekabet gücünün bir göstergesi olarak yorumlanabilir.(5)
Kaynak:TCMB,TUİK
2.1.2.Hizmet Ticareti
Cari işlemler bilançosunda yer alan ikinci grup işlemler, uluslararası hizmetler ticaretidir. Bunlara “görünmez ticaret”(invisble trade) de denilbilir.Örneğin dış turizm, uluslar arası banka ve sigortaların komisyon veya primleri , yabancı yatırımların kar ve faiz transferleri (sermaye hizmetlerini kullanmanın bedeli olarak) royalty’ler, leasing bedelleri, yabancı danışmanlı ve mühendislik ücretleri, vs. bu tip ödemelere örnektir.
Uluslar arası hizmet gelir ve giderleri farkına hizmet bilançosu (balance of services) veya ”görünmez işlemler bilançosu” (balance of invisibles) adı verilmektedir.Bazen de mal ve hizmetler birlikte dikkate alınır ve bunların toplam farklarından” mal ve hizmetler bilançosu” oluşturulur.(6)